اسرار و چرائی در نماز

مفهوم ايمان و مؤمن

   از آن جا که متعلق ايمان آدمي خداوند يگانه است و بايستي باشد؛ بايد ديد ايمان از منظر قرآن کريم که سخن حق است چيست؟ خداوند در آيه14 سوره مبارکه حجرات مي فرمايد: قالت الاعراب آمنّا ، قل لم تؤمنوا ولکن قولوا اسلمنا و لمّا يدخل الايمان في قلوبکم و ان تطيعواالله و رسوله لا يلتکم من اعمالکم شيئا ان الله غفور رحيم. باديه نشينان گفتند گرويديم، بگو نگرويديد ليکن بگوييد تسليم شديم و هنوز داخل نشده ايمان در دلهاي شما و اگر پيروي کنيد خدا و رسولش را کم نگرداند شما را از کردارهاتان چيزي را .بدرستي که خدا آمرزنده مهربان است.

   ايمان برابر اين آيه کريمه یعني پيروي از خدا و رسولش. اما پيش از آن صحبت از تسليم شدن است و گوياي اين امر که مسلم بودن غير از مؤمن بودن است. (اگرچه که تسلیم بودن صرفن برای خدا و ایمان داشتن هم نخست به او می باشد.) پس پرسش اين که مسلِم بودن به چه معنا مي تواند باشد؟ خداوند مي فرمايد: «قل اني امرت ان اکون اوّل من اسلم و لا تکونن من المشرکين. قل اني اخاف ان عصيت ربي عذاب يوم عظيم.(15-14 انعام) ـ اي پيامبرـ بگو همانا دستور داده شدم که باشم اول کسي که اسلام آورد و از مشرکين مباش. بگو من مي ترسم از نافرماني پروردگارم از عذاب روز بزرگ». و يا در بيان داستان ملکه سبا و قومش مي فرمايد:«قالت رب اني ظلمت نفسي و اسلمت مع سليمان لله رب العالمين.(44نحل)ـ ملکه سبا ـ گفت پروردگارا من ستم کردم بر خودم و اسلام آوردم با سليمان به خدايي که پروردگار جهانيان است.» ویا آیه ی ۱۲۸ سوره مبارکه بقره که حضرت ابراهیم و اسماعیل پس از برافراشتن دیوارهای خانه ی کعبه (آیه ۱۲۷بقره) از خداوند می خواهند که آنان را دو مسلمان برای خود خداوند قرار دهد: ربنا واجعلنا مسلمین لک و من ذریتنا امة مسلمة لک و ارنا مناسکنا و تب علینا انک انت التواب الرحیم. که البته مکمل امر آیه ی شریفه ۱۳۱ همین سوره است. و نيز در آيه ي 72 يونس و در بيان رسالت حضرت نوح مي فرمايد:«فان توليتم فما سألتکم من اجر، ان اجري الا علي الله و امرت ان اکون من المسلمين . پس ـ اي قوم ـ اگر اعراض کرديد پس از شما هيچ مزدي نخواستم و مزد من نيست مگر بر خدا و فرموده شدم که باشم از مسلمانان.»

     نتيجه ي اين چند آيه اخير از پيامبر خاتم حضرت محمد(ص) و به همين ترتيب بازگشت به عقب تا نخستنين پيامبر اولوالعزم حضرت نوح (ع) اینکه: اولاً مسلمانی همیشه بوده است و پیامبران همه برابر امر و دستور خداوند مأمور به مسلمان بودن بوده اند و دوم این که مسلمانی یعنی اذعان به یگانگی خداوند و در این خصوص تسلیم محض خداوند بودن، و ایمان هم یعنی پیروی از خدا و رسولش آنچنانکه گذشت و سوم اینکه با توجه به  بازگشت مسلِم بودن به اسلام؛ لذا می شود پی برد که چرا حضرت حق دین را نزد خود اسلام می خواند و لا غیر.« ان الدین عندالله الاسلام و مَاختلف الذین اوتواالکتاب الا مِن بعد ما جاء هم العلم بغیاً بینهم و من یکفر بآیات الله فان الله سریع الحساب.(آل عمران/19) بدرستی که دین نزد خدا اسلام است و اختلاف نکردند آنان که کتاب داده شدند، مگر پس از آن که ایشان را دانش از راه حسد میانشان آمد و آنکه کافر شود به آیت های خدا، پس بدرستی که خدا سریع الحساب است.» و خداوند در معنای مسلمین می فرماید:«اولائک الذین نتقبل عنهم احسن ما عملوا و نتجاوز عن سیئاتهم فی اصحاب الجنة، وعدالصدق الذی کانوا یوعدون.(احقاف/16) ایشان آنانند که می پذیریم ازایشان بهترین آنچه کردند و در میگذریم از بدیهای ایشان در اهل بهشت، وعده راستی که بودند وعده داده می شدند.» و چهارم این که تسلیم بودن فقط برای خداوند است و لاغیر  در حالی که مومن بودن برابر آیات الاهی نخست از خود خداوند شروع می شود و سپس روز واپسین و فرشتگان و پیامبران و کتب او و آیاتش و عمل به آنها ضمن باور داشتنشان.     

نتیجه این که خداوند می فرماید:« و نزلنا علیک الکتاب تبیاناً لکل شئ و هدیً و رحمة و بشری للمسلمین.(نحل/89) و فرو فرستادیم بر تو کتاب را بیانی کامل برای همه چیز و راهنمایی و رحمت و مژده برای مسلمانان.» در اینجا یعنی برای برخورداری از شأن نزول قرآن برابر محتوای آیه؛ باید در طول زندگی تسلیم امر خداوند و مسلمان بود و نه غیر آن. حضرت حق در آیات 92-90 سوره مبارکه یونس به روشنی بیان میدارد که فرعون پس از غرق شدن ادعای مسلمانی نمود اما بدنش برای عبرت دیگران بر روی آب قرار گرفت. و این یعنی این که مسلمانی صرفاً در هنگام زنده بودن است و نه جز آن. سوم و از آنجا که هر کس ایمان بیاورد می شود مؤمن به خدا، پس باید دید معنا یا معانی مؤمن از نظر حضرت حق سبحانه و تعالی چیست؟« انماالمؤمنون الذین آمنوا بالله و رسوله ثم لم یرتابوا و جاهدوا باموالهم و انفسهم فی سبیل الله اولائک هم الصادقون.(حجرات/15)جز این نیست که مؤمنان آنانند که گرویدند به خدا و رسولش پس شک نکردند و به مالها و جانهاشان در راه خدا کوشیدند. آن گروه راستگویانند.» پس مؤمن در اینجا یعنی صادق بودن. خداوند در جای دیگر می فرماید:« ان هذا القرآن یهدی للتی هی اقوم و یبشرالمؤمنین الذین بعملون الصالحات ان لهم اجراً کبیرا.(اسراء/9) بدرستی که این قرآن هدایت می کند به آنچه آن درست تر است و مژده می دهد مؤمنانی را که کارهای شایسته می کنند که برای آنها پاداش بزرگی است.» پس معنای دیگر مؤمن در اینجا با توجه به نفس نزول قرآن؛ یعنی آنانکه کار شایسته می کنند و بدیهی است با توجه به آیه پیش هم انسان ضمن ایمان، تنها با انجام کار خوب می تواند در راه خدا با جان و مال خود کوشش کند چرا که خداوند خیر مطلق است و هیچگاه کسی با انجام بدی به خیر و کمال نمی رسد. حال ثمرات این دو مقوله چیست.؟

اثرات ایمان و عمل صالح

در قرآن کریم پیرامون این دو مقوله آیات متعدد است. خداوند می فرماید:« ان الذین امنوا و عملوا الصالحات انا لا نضیع اجر من احسن عملا. (کهف/30) بدرستی آنان که گرویدند و کارهای شایسته کردند همانا ما اجر کسی را که از حیث کردار خوب شد ضایع نسازیم.» و در آیه ی 31 از این اجر که همانا اقامت دایمی در بهشت است سخن به میان می آورد.و همینطور می فرماید:« ان الذین آمنوا و عملوا الصالحات کانت لهم جنات الفردوس نزلا.خالدین فیها لا یبغون عنها حولا.(کهف108-107) بدرستیکه آنان که گرویدند و کارهای شایسته کردند برای ایشان باشد بهشت های فردوس منزلی.جاودان در آنها که نجویند از آنها انتقالی». حضرت حق در جواب کفار پیرامون وقوع قیامت و چرایی آن می فرماید:«لیجزی الذین آمنوا و عملوا الصالحات اولائک لهم مغفرة و رزق کریم.(3-2سبا) برای آنکه جزا دهد آنان را که گرویدند و کارهای شایسته کردند. آن گروه را برای ایشان آمرزش و روزی خوب است.» « من عمل صالحاً من ذکر او انثی و هو مؤمن فلنحیینه حیاة طیبه ولنجزینهم اجرهم باحسن ما کانوا یعملون.(نحل 97)هر کس از زن و مرد که کار شایسته کند و او مؤمن باشد پس زندگانی دهیم او را زندگانی پاکیزه و جزا دهیم ایشان را مزدشان بهتر از آنچه  بودند که می کردند.»« یوم یجمعکم لیوم الجمع ذالک یوم التغابن و مَن یؤمن بالله و عمل صالحاً یکفر عنه سیئاته و یدخله جنات تجری مِن تحتهاالانهار خالدین فیها ابدا ذالک الفوز العظیم.(تغابن9) روزی که جمع می کند شما را برای روز جمع، آن است روز مغبون کردن و کسی که ایمان می آورد به خدا و می کند کار شایسته، وا می گذارد از او بدیهایش را و داخل می گرداندش در بهشت هایی که می رود از زیر آنها نهرها،همیشه در آنها جاودانند. این است فوز عظیم و رستگاری بزرگ.» و در جای دیگر می فرماید:«الذین کفروا لهم عذاب شدید والذین آمنوا و عملواالصالحات لهم مغفرة و اجر کبیر.(فاطر7) آنانکه کافر شدند ایشانرا عذاب سخت است و کسانی که گرویدند و کارهای شایسته کردند برای ایشان است آمرزش و مزد بزرگ.» و نتیجه ی این مباحث پیرامون ایمان و عمل صالح این که:« ان الله مع الذین اتقوا والذین هم محسنون.(نحل128) بدرستی که خدا با آنان است که پرهیزگار شدند و آنان که ایشان نیکوکارانند.»

    برآیند دو آیه ی اخیر این که در آیه ی 7 فاطر سخن از کفار و در آیه ی 128 نحل سخن از پرهیزگاران و متقین است. این مقولات دارای چه معنایی است؟

کفر و کافر

خداوند می فرماید:« هوالذی خلقکم فمنکم کافر و منکم مؤمن والله بما تعملون بصیر.(تغابن2) اوست که آفرید شما را، پس بعضی از شما کافرید و بعضی از شما مؤمن و خدای یگانه به آنچه می کنید بیناست.» و این امر یعنی اینکه انسانها دو گروه مؤمن و کافر بیشتر نیستند. و در معنای کفر و کافر می فرماید:« الله الذی له ما فی السماوات و ما فی الارض و ویل للکافرین من عذاب شدید. الذین یستحبون الحیاة الدنیا علیَ الاخرة و یصدون عن سبیل الله و یبغونها عوجا اولائک فی ضلال بعید.(3-2ابراهیم) خدایی که آنچه در آسمانها و آنچه در زمین است برای اوست و وای بر کافران از عذاب سخت. آنانکه زندگانی دنیا را به سرای دیگر بر می گزینند و از راه خدا باز داشته و آن را کج می خواهند آنها در گمراهی دورند.» و لذا خداوند نتیجه ی کفر را در دنیا؛ خوردن مهر بر دل، گوش و چشم های کافران بهمراه عذاب بزرگ (7بقره) و در آخرت عذاب های جهنم میداند.(22-18حج) و خوردن مهر بر این سه عضو یعنی این که انسان از هرگونه دانش، خردورزی و ...  در این جهان باز می ماند و عذاب آخرت نیز بخاطر همان کفر نسبت به آیات و نعمات الاهی و تکذیب پیامبران او و ... می باشد که در قرآن کریم به کرات به این مقولات اشاره شده است.نکته اخر این که خداوند با یادآوری آفرینش انسان که گویای دو گروه مؤمن و کافر است، می فرماید:« انا هدیناه السبیل امّا شاکراً و امّا کفورا.(انسان3) همانا ما راه را به اوـ انسان ـ نمودیم،خواه سپاسگزار باشد و یا ناسپاس.» که البته برابر آیات بعدی همین سوره هر دو گروه نتیجه انتخاب خود را خواهند دید.

    حال با توجه به معنای ایمان و مؤمن و تمییز آن از کفر و کافر؛ و سخن از کار شایسته در کنار گرویدن به خدا، این سؤال پیش می آید که پس جایگاه نماز در دین کجاست و چرا نماز قرار داده شده است و ... ؟ گویا به نظر می رسد جهت یافتن پاسخ بایستی نخست نگاهی به محتوای آیه ی 7 سوره فاطر داشت و دید پرهیزگاری چیست و پرهیزگار کیست؟

تقوا و متّقی

  خداوند یگانه در تبیین متقین می فرماید:« بسم الله الرحمن الرحیم. الم. ذالک الکتاب لا ریب فیه هدیً للمتقین. الذین یؤمنون بالغیب و یقیمون الصلاة و مما رزقناهم ینفقون. والذین یؤمنون بما انزل الیک و ما انزل مِن قبلک و بالاخرة هم یوقنون. اولائک علی هدی مِن ربهم و اولائک هم المفلحون. (بقره5-1) بنام خداوند بخشنده مهربان. الف لام میم. این کتاب که در آن شکی نیست، راهنمایی است برای پرهیزگاران. آنان که به نادیده ایمان آورند و نماز به پا دارند و از آنچه روزیشان شده است انفاق می کنند. و آنان که ایمان آورند به آنچه به تو و آنچه پیش از تو فرو فرستاده شده و به آخرت نیز یقین دارند. آنان از سوی پروردگارشان بر هدایتند و آنان رستگارانند.» نتیجه این که اولاً صرف ایمان به خدا و کار نیکو برای رستگاری کفایت نمی کند بلکه انسان مؤمن، باید با این شرایط مذکور در آیات فوق پرهیزگار هم باشد. یعنی در واقع مخلص. دوم پرهیزگاری برای اینکه به خدا شرک نورزد و منکر قیامت نشود و بداند که در آخرت جزای اعمال خود را خواهد دید. سوم خواندن نماز به عنوان فرع دین و از لوازم ایمان برای آنکه ضمن برخورداری از رستگاری، عملن اصول دین را متذکر شود. و چهارم در کنار این ها و علاوه بر فروعی چون خمس و زکات، انفاق کنننده ی روزی ای باشد که خدا به وی داده است. و پنجم و نهایتن این که هدایت یافتن درگرو پرهیزگاری با اوصاف فوق است و لاغیر چرا که نتیجه کافر بودن اخیرن گذشت. البته خداوند در معنای متقین در آیات 19-15 سوره مبارکه ذاریات نیز تبیین هایی دارد.

    پس تا اینجا با تعریف پرهیزگاری، یک دلیل از چرایی نماز روشن شد. اینکه انسان عملن و علاوه بر گواهی به یگانگی خداوند بر پذیرش نبوت و معاد نیز اذعان نماید. اما پرسش دیگر این که پیشینه ی این مهم به چه زمانی بر میگردد؟ آیا نماز همیشه همراه دین اسلام بوده است؟

پیشینه ی نماز

  خداوند در این زمینه می فرماید:« قد افلح من تزکی. وذکر اسم ربه فصلّی. بل تؤثرون الحیاة الدنیا. والاخرة خیر و ابقی. ان هذا لفی الصحف الاولی. صحف ابراهیم و موسی.(اعلی19-14) مُسَلَمَن رستگار می شود کسی که خود را تزکیه کند و نام پروردگار را به یاد آورد و نماز بخواند. بلکه شما زندگانی دنیا را مقدم می دارید و آخرت بهتر و پاینده تر است. البته این دستورات در کتب پیشین آمده است. کتابهای –حضرت- ابراهیم و موسی.» و باز می فرماید:« و اوحینا الی موسی و اخیه ان تبوأ لقومکما بمصر بیوتاً و جعلوا بیوتکم قبلة و اقیمواالصلاة و بشرالمؤمنین.(یونس87) و وحی کردیم به موسی و برادرش که جای بازگشت گیرید از برای قومتان به مصر خانه ها و بگردانید خانه های خود را قبله و برپای دارید نماز را و مژده ده گروندگان را.» و همینطور است پیرامون سفارشات لقمان به فرزندش:« یا بنی اقم الصلاة وأمر بالمعروف وانه عن المنکر و اصبر علی ما اصابک، ان ذالک مِن عزم الامور. (لقمان17) ای پسرک من نماز را به پا دار و امر به معروف و نهی از منکر کن و بر آنچه ترا رسید صبر کن که آن از مفروضات کار هاست.» و همینطور است آیات کریمه 13 مائده و73 انبیاء و ... در این زمینه. اگرچه در این بحثِ سابقه، اهمیت نماز هم نهفته است اما طی بحثی جداگانه جهت دانستن چرایی مضاعف نماز باید آثار و اهمیت آنرا مورد تدقیق قرار داد.

اهمیت و آثار نماز

   خداوند یکتا پیرامون اهمیت نماز که به عبارتی توصیف مؤمنین نیز می باشد با یادآوری اینکه خدا و رسول او و مؤمنین ولّی ما هستند می فرماید:« انما ولیکم الله و رسوله والذین آمنوا، الذین یقیمون الصلاة و یؤتون الزکاة و هم راکعون. (مائده55) جز این نیست که ولی شما خداست و رسولش و آنان که گرویدند. آنانی که بر پا میدارند نماز را و میدهند زکات را وقتی که در رکوعند.» که البته بدرستی مصداق این آیه از مؤمنان برابر تفسیر حاشیه این سوره حضرت علی ع دانسته شده است. و یا خداوند در آیه ای دیگر در کنار ایمان و عمل صالح و زکات،  اهمیت و تأثیر نماز را یادآور می شود:«ان الذین آمنوا و عملواالصالحات و اقاموا الصلاة و آتواالزکاة لهم اجرهم عند ربهم و لاخوف علیهم و لاهم یحزنون.(بقره277)» و در جایی دیگر می فرماید:« والذین آمنوا و عملواالصالحات لندخلنهم فی الصالحین.اتل ما اوحی الیک مِن الکتاب و اقم الصلاة ان الصلاة تنهی عن الفحشاء و المنکر و لذکرالله اکبر والله یعلم ما تصنعون.(عنکبوت45و9) و آنانکه گرویدند و کارهای شایسته کردند هر آینه داخل می کنیم ایشان را در شایستگان. بخوان آنچه را که وحی شده به تو از کتاب و بپا دار نماز را بدرستی که نماز باز میدارد از کارهای زشت و ناپسند و هر آینه ذکر خدا بزرکتر است و خدا میداند آنچه می کنید.- می سازید-» و در آیه ای دیگر تأکید بر امر به نماز خواندن کسان از مؤمنین و متقین ضمن شکیبایی بر انجام آن می کند:« وأمر اهلک بالصلاة و اصطبر علیها، لا نسئلک رزقا نحن نرزقک والعاقبة للتقوی.(طاها132)». و در دیگر جای از قرآن بندگانش از گروندگان را خطاب قرار میدهد:« قل لعبادی الذین آمنوا یقیمواالصلاة و ینفقوا مما رزقناهم سرّاً و علانیّة من قبل ان یأتی یوم لا بیع فیه ولاخلال.(ابراهیم31) بگو به بندگانم؛ آنان که گرویدند که بر پای دارند نماز را و انفاق کنند از آنچه روزیشان کردیم نهان و آشکار قبل از آنکه روزی بیاید که در آن نه داد و ستدی باشد و نه دوستی.» و این بدان معناست که مؤمن بودن، نماز خواندن، انفاق کردن و ... همه و همه در زمان زندگانی افراد است و ایمان پس از مرگ فایده و سودی ندارد. که مبیّن این مهم آیات 85-83 سوره مؤمن می باشد. و در جای دیگر خداوند سفارش به شکیبایی ونماز خواندن می کند و البته در اینجا نماز را جز بر فروتنان بزرگ میداند:« واستعینوا بالصبر و الصلاة و انها لکبیرة الا علی الخاشعین. الذین یظنون انهم ملاقوا ربهم و انهم الیه راجعون.(بقره46-45)». خداونددر سوره مبارکه حج آیه 41 نماز را درکناردیگر فروع دین؛ زکات، امر به معروف و نهی از منکر می آورد:« ... الذین ان مکناهم فی الارض اقاموالصلاة و اتوالزکاة وأمر بالمعروف و نهوا عن المنکر و لله عاقبة الامور.» و همینطور است پیرامون آثار و اهمیت نماز، آیات مبارکه 183-182 شعراء،39-33 شورا و ... نهایت این گفتار این که خداوند همه این ها را برای آخرت خود انسان مؤمن میداند و میفرماید:« فاقرؤا ما تیسر منه و اقیمواالصلاة و آتواالزکاة و اقرضوالله قرضاَ حسناً و ما تقدموا لانفسکم من خیر تجدوه عندالله هو خیراً و اعظم اجرا واستغفرواالله ان الله غفور رحیم.(مزمل20) پس بخوانید آنچه میسر شود از قرآن و برپای دارید نماز را و بدهید زکات را و وام دهید به خدا وامی نیکو و آنچه پیش میفرستید برای خودتان از نیکی، آنرا نزد خدا در می یابید.آن از حیث پاداش بهتر و بزرگتر است و آمرزش خواهید از خدا بدرستی که خدا آمرزنده ی مهربان است.»

    نتیجه مباحث تا اینجا اینکه اولاً خداوند پس ازایمان و سفارش به کارهای شایسته، در کنار و پیش از ذکر دیگر فروع دین و فضایل انسانی تأکید به نماز خواندن می فرماید. و دوم به لحاظ اهمیت، نقش، آثار و تأثیرات نماز؛ چرایی ِ فرض و وجوب آن بر مؤمنین از بدو برانگیختن پیامبران از حضرت نوح(ع) تا حضرت محمد(ع) روشن می شود. اما با این احوال خداوند یگانه در آیه ای دیگر علاوه بر این نقش و آثار، شرط ایمان آوردن به قرآن که آیاتش در برگیرنده ی همه موضوعات و از جمله نماز است- تبیاناً لکل شئ- را ایمان به آخرت و نگاهبانی بر نماز توسط گروندگان می داند، و اینجا اهمیت این فرض بیش از پیش مشخص میشود:« و هذا کتاب انزلناه مبارک مصدق الذی بین یدیه و لتنذر ام القری و من حولها والذین یؤمنون بالاخرة یؤمنون به و هم علی صلاتهم یحافظون.(انعام92)»

   این موضوع خود چرایی دیگری را در پی دارد و آن اینکه در اینجا نماز نه تنها در کنار دیگر فروع یا فضایل اخلاقی و انسانی، که در کنار یک اصل آمده است یعنی رستاخیز.چرا؟ پرداختن به این مهم و نیز اینکه چگونه میتوان از آثار و برکات نماز همچون بازداشته شدن از فحشا و منکر، دوری از شرک، بنده ی خدا بشمار آمدن، رستگارتر شدن (آیات11-1مؤمنون) ، مصداق هلوعا نبودن و نماد مصلین بودن (آیات35-19 معارج)، از خاشعین و ابرار و ... بودن آگاهی پیدا کرد و بهره برد، باید گفت لازمه ی آن دانستن اسرار نماز است. این که در این فرع چه رازهایی نهفته است که این همه برکات در درون خود داشته و بر انجام آن تأکید شده است؟

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: